ریفلاکس
از نظر تعریفی، برگشت غذا از معده به مری را ریفلاکس گویند.
غذایی که می‌خوریم بعد از جویده‌شدن و بلع، از طریق لوله‌ای به نام مری، وارد معده می‌شود. هضم غذا در معده توسط اسید و شیره معده آغاز می‌گردد.
دیوارۀ معده به دلیل تماس مداوم با اسید و شیره معده، در مقابل اثرات مخرب آنها مقاوم شده است. دیوارۀ مری به دلیل این‌که در معرض تماس با اسید و شیرۀ معده نیست، دفاع مناسبی هم در برابر این عوامل ندارد و ورود اسید و شیرۀ معده به مری، سبب آسیب آن می‌شود.
در حالت طبیعی دریچه‌ای بین مری و معده قرار دارد که اجازه می‌دهد غذا از مری وارد معده شود، ولی از بازگشت غذا و شیره معده به مری جلوگیری می‌کند.
اگر دریچه مری وظیفه خود را به درستی انجام ندهد(یعنی به خوبی بسته نشود یا بی‌موقع باز شود) اسید و شیره معده به داخل مری برمی‌گردند. همان طور که ذکر شد، دیواره مری در برابر اسید و شیره معده آسیب‌پذیر است، بنابراین در شرایطی که دریچه مری کار خود را به درستی انجام ندهد، بازگشت اسید و شیره معده به داخل مری، سبب آزردگی مری می‌شود.
به بازگشت غیرعادی اسید و شیره معده به داخل مری و آزرده شدن مری در اثر تماس با این عوامل، بیماری ریفلاکس معده به مری(GER) یا اصطلاحا ریفلاکس گفته می‌شود.
این مشکل می‌تواند در نوزادان، کودکان و همۀ گروه‌های سنی به‌وجود آید اما در کودکان زیر دو سال، شایعتر است و معمولا خودبخود از بین می‌رود. در بیماری‌هایی مانند سندروم داون(مونگولیسم) و دیستروفی‌های عصبی عضلانی شایعتر است.
چنان‌چه به نوزاد، بیش از اندازۀ نیاز، شیر داده شود، سبب کشیدگی معده شده که خود باعث کارکرد نامناسب دریچۀ مری و درنتیجه ریفلاکس می‌شود.
علائم ریفلاکس کدامند؟
علائم ریفلاکس در سنین مختلف، متفاوت است. در نوزادان، به صورت برگشت مکرر شیر از دهان و گاهی بینی، سرفه و خس‌خس، عدم تمایل به شیر(زمانی که بخواهید بیش از اندازه به وی شیر دهید) است.
در شیرخواران، برگشت شیر و غذا، استفراغ، بی‌قراری، خس خس و سرفه(که گاهی با بیماری آسم و انواع تنگی‌نفس‌ها اشتباه می‌شود) خود را نشان می‌دهد.
.مهم‌ترین علائم ریفلاکس در کودکان بزرگتر و همچنین جوانان و بالغین عبارتند از:
- ترش کردن: یعنی احساس بازگشت مایع تلخ یا ترش از معده به دهان
- سوزش زیر جناغ سینه: احساس سوزش در مسیر مری در ناحیه قفسه سینه دیده می‌شود. بیماران مبتلا به ریفلاکس ممکن است علائم دیگری هم داشته باشند. این نشانه‌ها عبارتند از:
درد در زیر جناغ سینه، گیر کردن غذا در مری، حالت تهوع (به خصوص هنگام صبح)،باد گلو و آروغ‌زدن‌های مکرر، جمع شدن بیش از حد بزاق در دهان و سرفه‌های مکرر بدون علت(و همراه با خس‌خس)، تلخ شدن دهان و برگشت آب و مواد غذایی از معده به دهان، سکسکه، نخوردن و بی‌اشتهایی
باید توجه داشت که اگرچه علائم مهم ریفلاکس، ترش‌کردن و سوزش زیر جناغ سینه هستند، اما بسیاری از بیماران مبتلا به ریفلاکس، این علائم را ندارند و فقط از سایر علائم ذکر شده شکایت دارند.
ریفلاکس باعث چه مشکلاتی می شود؟
ریفلاکس بیماری آزاردهنده‌ای است و علائم ریفلاکس، فرد مبتلا را آزار می‌دهند و می‌توانند در فعالیت‌ها و کارهای روزانۀ او اختلال ایجاد کنند. همچنین برخی علائم ریفلاکس با بیماری‌های دیگر اشتباه می شوند. مثلا درد قفسه سینه ناشی از ریفلاکس، با دردهای قلبی اشتباه می‌شوند.
از سایر عوارض ریفلاکس، بروز خراشیدگی و زخم در ناحیه مری می‌باشد. با تشخیص به موقع و درمان مناسب ریفلاکس، به راحتی می‌توان این عوارض را کنترل نمود. ابتلا به عفونت‌های مکرر گوش، خشن شدن صدا، بوی بد دهان، پوسیدگی زودرس دندان‌ها نیز جزو عوارض ریفلاکس هستند.
چرا ریفلاکس ایجاد می شود؟
هنوز به درستی علت ایجاد ریفلاکس مشخص نشده اما برخی عوامل باعث بروز و تشدید ریفلاکس می‌شوند. مهم‌ترین این عوامل عبارتنداز:
- پرخوری( در هر سنی، از نوزاد گرفته تا فرد مسن)؛
- سریع غذا خوردن و کامل نجویدن غذا یا غذا خوردن با استرس و نگرانی(که در بچه‌ها شایع است)؛
- مصرف غذاهای بسیار چرب، تند و شور؛
- مصرف ادویه و فلفل زیاد، سیب زمینی سرخ شده؛
- مصرف غذاهای حاوی ادویه و سیر و پیاز، نعناع و نگهدارنده‌ها نظیر سوسیس و کالباس و سایر آن چه که به فست فود معروف هستند (مانند ساندویچ و پیتزا)؛
- مصرف انواع سس‌های چرب و پر نمک (به خصوص سس قرمز، که بجه‌ها عاشق آن هستند)؛
- مصرف مرکبات ترش (مثل پرتقال و نارنگی ترش)؛
- مصرف کافئین زیاد (شکلات، قهوه، نسکافه)؛
- مصرف زیاد چای به خصوص اگر پر رنگ بوده و تازه دم نباشد (به مقدار زیاد)؛
- مصرف نان‌هایی که خمیر آنها به خوبی نمی‌پزد مانند نان باگت، نان سفید و نان بربری؛
- درازکشیدن در فاصله کوتاهی پس از صرف غذا؛
- سیگار کشیدن و مصرف دخانیات یا بودن در تماس با دود سیگار؛
- مصرف الکل و نوشابه‌های گازدار؛
- استرس و فشار روانی و عصبی؛
- نوشیدن آب و مایعات همراه با غذا.
چگونه می توان از بروز علائم ریفلاکس جلوگیری کرد؟
در نوزادان و شیرخواران، خوراندن شیر و غذا به اندازۀ کافی، گرفتن بادگلو و خواباندن در وضعیت ۳۰ درجه و یا درون کریر، می‌تواند از بروز علائم ریفلاکس پیشگیری کند.
در کودکان بزرگتر و بالغین، پرهیز از مواردی که در بالا ذکر شده، می تواند به بهبود علائم ریفلاکس و پیشگیری از بروز آن کمک کنند. بنابراین خوردن غذا به اندازه کافی، پرهیز از پرخوری، کاهش مصرف فست فودها، نوشابه‌های گازدار، سس‌های آماده به‌خصوص سس قرمز و غذاهای سنگین و بسیار چرب، کم‌کردن نوشیدن چای، ترک سیگار و قلیان، کاهش وزن و داشتن برنامه منظم ورزشی (حداقل روزانه ۳۰ دقیقه پیاده‌روی) در کاهش علائم یا پیشگیری از ریفلاکس موثر هستند. همچنین کنترل استرس و تعدیل فشارهای روانی در کنترل ریفلاکس بسیار مفید است. ممکن است آدامس جویدن در بهبود علائم ریفلاکس در بعضی افراد موثر باشد.
روش مناسب در برخورد با ریفلاکس کدام است؟
اگر نوزاد یا شیرخوار، بعد از تغذیه، بی‌قرار است، رشد کافی ندارد، سرفه‌های خشک و صدای خس‌خس(به‌خصوص بعد از شیرخوردن) دارد باید برای درمان به پزشک مراجعه نمائید.
همان طور که گفته شد رعایت برخی توصیه‌های تغذیه‌ای، روش زندگی مناسب و کاهش استرس می‌توانند ریفلاکس را در بزرگترها کنترل کنند. اگر با این روش‌ها در مدت کوتاه، بهبودی چشمگیری دیده نشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
همان طور که اشاره شد استرس و فشارهای روانی از عوامل مهم تشدید و بروز ریفلاکس هستند. توجه کافی به این مطلب و در صورت لزوم برخورداری از کمک مشاورین و روانپزشکان می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
درمان ریفلاکس چگونه است ؟
خوشبختانه امروزه داروهای بسیار موثری برای درمان ریفلاکس وجود دارند. پزشک شما بر اساس سن و شدت ریفلاکس، داروی مربوطه را برای کودک و یا خود شما تجویز می‌کند. قبل از شروع درمان، راهکارهای زیر کمک‌کننده هستند:
در نوزادان:
- پس از تغذیه، نوزاد را به مدت ۳۰ دقیقه در حالت ایستاده نگه دارید؛
- در صورت تغذیه با بطری ، نوک پستانک را پر از شیر نگه دارید. به این ترتیب، نوزاد شما هنگام شیرخوردن، هوا را زیاد نمی بلعد؛
- در حین هر دفعه شیردهی، چند بار نوزاد را بلند کرده تا آروغ بزند.
در کودکان:
- مراقب مصرف غذای کودک خود باشید. غذاهای سرخ شده و چرب، نعناع فلفلی، شکلات، نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند نوشابه و چای، مرکبات و آب میوه‌ها و محصولات گوجه فرنگی را محدود کنید؛
- اگر کودک شما اضافه وزن دارد، برای تعیین آن و برنامه کاهش وزن، با پزشک کودکان تماس بگیرید؛
- وعده شام را زود و حداقل ۳ ساعت قبل از خواب میل کنید؛
- در زمان صرف غذا، به کودکان خود مقادیر کمتری غذا بخورانید. اگر کودک گرسنه است، میان وعده‌های کوچک اضافه کنید. اجازه ندهید فرزندتان پرخوری کند. اجازه ندهید فرزندتان کاملا سیر شود؛
- اجازه ندهید فرزندتان بلافاصله بعد از غذا دراز بکشد یا بخوابد.
آیا عمل جراحی برای درمان ریفلاکس کمک کننده است؟
در نوزادان و شیرخواران و کودکان، انجام عمل جراحی برای درمان ریفلاکس، ضرورتی ندارد و با استفاده از دارو و تغییر وضعیت، می توان ریفلاکس را کنترل کرد.
در بیماران بزرگسالی که به خوبی به درمان با دارو جواب می‌دهند و علائم ایشان کنترل می‌شود اما با کم کردن یا قطع دارو علائم برمی‌گردد. امکان انجام عمل جراحی ضد ریفلاکس وجود دارد. عمل جراجی برای افرادی که پاسخ مناسبی به درمان دارویی نداده اند مناسب نیست.
امروزه این اعمال جراحی به روش لاپاراسکوپیک انجام می‌شوند. در مورد میزان موفقیت عمل و نتایج درازمدت آن، به طور خلاصه می‌توان گفت که حدود ۷۵% افرادی که عمل آنها موفقیت‌آمیز بوده باشد پس از ده سال نیز مشکلی نخواهند داشت، اما در حدود ۳۰-۲۰% افراد ممکن است پس از عمل نیز مجددا نیاز به مصرف دارو داشته باشند.
عوارض ریفلاکس :
در عده‌ای از کودکان مبتلا به ریفلاکس، ممکن است محتویات معده به سمت مری حرکت کرده و به داخل نای ریخته شود. این حالت می تواند باعث آسم یا ذات الریه شود.
با گذشت زمان، ورود اسید معده به مری باعث افزایش وزن و تغذیه نامناسب می‌شود. در موارد مزمن، عوارض زیر نیز به‌وجود می‌آیند:
۱- زخم در مری، که می تواند دردناک بوده و ممکن است خونریزی کند؛
۲- بروز کم‌خونی به‌دلیل از دست دادن خون و خونریزی از انتهای مری؛
۳- باریک شدن یا تنگی مری در بزرگسالان؛
۴- مری بارت در بزرگسالان(حاتی است که سلول‌های غیرطبیعی در پوشش مری به‌وجود می‌آیند).
خلاصه:
ریفلاکس معده به مری، یکی از بیماری‌های همه سنین و به‌خصوص در نوزادان و شیرخوارن است. سن شایع آن، زیر دو سال است اما در هر سنی می‌تواند دیده شود. بیماری با علائم مختلف مانند استفراغ، بی‌اشتهایی و گاهی پرخوری، بوی بد دهان و.. خود را نشان می‌دهد. تشخیص و درمان آن با پزشک کودکان است. عوارضی مانند زخم مری و کم‌خونی را به دنبال دارد. بهترین راه برخورد با این بیماری، توجه به علائم و تشخیص زودرس، تغییر عادات غذایی، مصرف داروهای تجویزی و پرهیز از مصرف سیگار و یا در تماس بودن با دود سیگار است.
