اختلالات خواب در کودکان
یکی از شایعترین دلایل مراجعه کودکان به کلینیکها، مشکلات خواب میباشد.
در اختلالات خواب، کودک دارای خواب طبیعی و یا خواب باکیفیت نمیباشد و والدین از بدخوابی و بیخوابی کودک شاکی هستند.
فواید خواب طبیعی:
خواب طبیعی، فرصتی را برای حداکثر رشد مغزی کودک فراهم میکند.
خواب برای یادگیری و تمرکز، از نوزادی تا نوجوانی مفید است.
خواب برای استحکام حافظه مهم است.
در طی خواب طبیعی، اطلاعات کدگذاری و پردازش میشوند و در محلهای خود در حافظه قرار میگیرند.
هر یادگیریای که در کودک ایجاد میشود، سیناپس(ارتباطات عصبی) ایجاد میکند و در خواب، سیناپسهایی که مورد نیاز نیستند، حذف میشوند.
خواب ناکافی و با کیفیت نامناسب، سبب کاهش وزنگیری و رشد کودک میشود.
خواب، سیستم ایمنی را ترمیم میکند و اگر ناکافی باشد، شانس عفونتهای ویروسی و باکتریایی افزایش مییابد.
در خواب، شستشوی مغز از مواد سمی(نوروتوکسیکها=سموم سیستم عصبی) صورت میگیرد. اگر این مواد باقی بمانند شانس فراموشی و آلزایمر را بالا میبرند.
ساعت داخلی بدن(از نظر خواب) طی شش ماه اول زندگی، شروع به تکامل میکند.
مهمترین محرک بیرونی برای خواب، نور و تاریکی است که سبب ترشح یا عدم ترشح ملاتونین میشود و خواب و بیداری را بهوجود میآورد.
ما در کودکان، دو زمان برای خوابآلودگی داریم: یکی ۳ تا ۵ صبح و دیگری ۳ تا ۵ بعدازظهر
همچنین دو زمان هوشیاری داریم: یکی در اواسط صبح و دیگری، یک تا دو ساعت قبل از شروع خواب.
پس توجه به این نکته مهم است که والدین بدانند ۱-۲ ساعت قبل از خواب، یک هوشیاری در بچهها داریم و اگر این هوشیاری را با بازی و… تقویت کنند، کودک به خواب نمیرود و دچار کمخوابی خواهد شد.
یک خواب طبیعی دو مرحله دارد: REM و Non REM
مرحله Non REM:
در این مرحله از خواب، تمام بازسازی و شارژ بدن و ترمیمها رخ م دهد و فعالیتهای بدن، کاهش مییابد ولی تونیسیته(سفتی) عضلات و ارزیابی محیط اطراف توسط فرد، وجود دارد.
در این مرحله، ضربان قلب و تنفس، منظم هستند.
مرحله REM:
در این مرحله، بیشترین متابولیسم(سوخت و ساز) مغزی را داریم.
همچنین، تونیسیته(سفتی) عضلات کاهش مییابد و عضلات، فلج میشوند و خستگی آنها از بین میرود.
ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن، نامنظم میشود و در این مرحله، رویا میبینیم و حرکات چشمی در این مرحله است.
سیکل خواب(شامل دو مرحلۀ بالا) در بدو تولد، ۵۰ دقیقه است و در سن مدرسه به ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه میرسد.
بعد از هر سیکل خواب، یک بیداری نسبی داریم پس در شیرخوار، ۴ تا ۶ بار بیداری داریم که والدین باید این نکته را بدانند.
نکته مهم: اگر والدین از بیداریهای بعد از هر سیکل خواب، آگاهی نداشته باشند، در زمان بیداری بعد از سیکل خواب، سراغ کودک رفته و او را برمیدارند و شیر میدهند و این کار، شروع بی خوابی در کودکان را رقم میزند.
بیشترین خواب عمیق، در ابتدای شب است به همین دلیل بیماریهایی مانند وحشت شبانه و راه رفتن در خواب، در ابتدای شب رخ میدهند.
یک نوجوان به طور فیزیولوژیک، ساعت خوابش، ۴۵ دقیقه عقب میرود و اگر صبح زود بیدارش کنیم، مرحله دوم خوابش را کم کردهایم که در نتیجه، تثبیت حافظه برای وی رخ نمیدهد.
بیشترین خواب عمیق را در ۳ تا ۵ سالگی داریم.
بعد از نوجوانی، خواب عمیق کاهش یافته و با افزایش سن، خواب عمیق باز هم کاهش می یابد.
بیشترین میزان خوابREM در زیر یکسال است.
بی نظمی در خواب، ریتم خواب را به هم میزند.
مشکلات خواب از بدو تولد تا دو ماهگی:
از بدو تولد تا دو ماهگی، شیرخواران به مدت ۱۰ تا ۱۹ ساعت خواب طبیعی دارند(به طور متوسط ۱۳ تا ۱۴/۵ ساعت).
کودکان شیر خشکی، خوابشان طولانیتر است یعنی سیکل خواب آنها در حد ۲ تا ۵ ساعت بوده اما بچههایی که شیر مادر میخورند، سیکل خوابشان یک تا سه ساعت است.
از این مقدار خواب، ۸/۵ ساعت در شب و ۷/۵ ساعت در روز میباشد.
نکته مهم: توصیه میشود شیرخوار، اصلاً در تخت مادر نخوابد چون سبب بی خوابی رفتاری میشود.
حداکثر تا یک سالگی، کودک میتواند در اتاق والدین، اما در تختی جدا بخوابد.
توجه: تا شش ماهگی، بچه اصلاً نباید روی شکم بخوابد، نبایدپوششی روی سر و صورت بچه باشد.
خوردن پستانک در خواب، نباید به صورت عادت درآید.
محل خواب شیرخوار باید سفت باشد بهطوریکه صورت بچه، در آن فرو نرود و نباید از بالش استفاده کرد.
مشکلات خواب از ۲ تا ۱۲ ماهگی:
این شیرخواران به مدت ۱۱ تا ۱۴ ساعت خواب طبیعی دارند.
Self Soothe(خودآرام کردن یا خودتسکینی) به توانایی گفته میشود که بچه را روی تخت بگذاریم و خودش به خواب برود.
این حالت از سن ۱ تا ۱۲ هفتگی در کودکان بهوجود میآید.
واسطههای شروع نامناسب خواب در این سن: در کالسکه گذاشتن و گرداندن دور خانه، دیدن تلویزیون و …
واسطههای شروع مناسب خواب در این سن: بچه را در حالت خواب و بیداری روی تخت بگذاریم، از عروسکهای خواب استفاده کنیم، مکیدن شست توسط کودک(که تا ۴ سالگی، مکیدن شست مشکلی ندارد) و از تیشرت مادر استفاده شود.
وقتی کودک در طی شب بیدار میشود، بهسرعت به طرف بچه ندوید و او را شیر ندهید.
اگر این کار را انجام دهید، بچه یاد میگیرد وقتی بیدار شد، گرسنه باشد لذا وقتی بلند میشود دو تا مک به سینه یا شیشه میزند و میخوابد.
توصیه می شود بعد از شش ماهگی، تغذیه شبانه حذف شود چون شیرخوار، خواب پیوسته را داشته باشد و از بیخوابی رفتاری پیشگیری شود.
ترشح هورمون رشد و نیز رشد مغزی، در طی خواب پیوسته رخ میدهد.
روتینهای خواب:
روتینهای خواب، به مواردی گفته میشود که هر شب و قبل از خواب، انجام شده و مغز کودک با انجام این موارد، یاد بگیرد که این کار را انجام میدهد تا به سمت خواب برود.
روتینهای خواب عبارتند از: مسواک زدن، حمام قبل از خواب، ماساژ دادن کودک، دستشویی کردن، قصه گفتن به کودک. این کارها نیم ساعت قبل از خواب باید شروع شده و تا زمان خواب ادامه یابند.
روتینهای خواب را باید از ۳ ماهگی و هر شب انجام داد.
دلایل بی خوابی در سنین ۱ تا ۲ سالگی: دخالت والدین مانند تغذیه کردن کودک، نداشتن قوانین خواب(که یک شب تا ساعت یک بیدار است و یک شب تا ۵ صبح بیدار است).
مشکلات خواب از ۳ تا ۵ سالگی:
در سن ۳ تا ۵ سال، کودک بین ۱۰ تا ۱۳ ساعت میخوابد و بعد از سن چهار سالگی، بعدازظهرها نمیخوابد.
این بچهها تمایل دارند در تخت والدین بخوابند. اگر بهداشت خواب آنها رعایت نشود، مشکلات بیخوابی آنها حتی تا زمان پیری هم ادامه پیدا میکند.
خروپف و آپنه خواب(توقف موقت تنفس در حین خواب) در کودکان سبب هایپوکسی(کمبود اکسیژن خون) و کاهش رشد و ضریب هوشی و نیز سبب بروز شب ادراری، پرخاشگری، کاهش توجه و … میشود.
خروپف، ابتدا فرم فک و دهان را به هم میریزد و در سنین بالا، دچار آپنه خواب در بزرگسالان میشود که درمان آن سخت است و عوارض آن به طور دائمی باقی میماند. لذا باید خروپف در بچهها، هر چه زودتر درمان شود.
مشکلات خواب از ۶ تا۱۲ سالگی:
در سن ۶ تا ۱۲ سال، بچهها ۹ تا ۱۲ ساعت میخوابند. در این سنین باید ببینید طول مدت خواب و کیفیت خواب مناسب است یا خیر؟ وسایل الکترونیک بهویژه تلفن همراه و تلویزیون نباید استفاده شود(به دلیل طیف نور آبی آنها).
در این سن، بیماریهایی مانند کابوس شبانه، آپنه شبانه و خواب ناکافی ممکن است وجود داشته باشند.
مشکلات خواب از ۱۳ تا ۱۸ سالگی:
در سن ۱۳ تا ۱۸ سالگی، بچهها به طور متوسط ۸ تا ۱۰ ساعت میخوابند.
در این سنین، تأخیر خواب داریم به این معنا که خوابشان عقب میافتد و دیرتر خوابشان میآید.
به طور فیزیولوژیک اگر صبح زود بیدار شوند و ۹ ساعت خواب آنها کامل نشود در سر کلاس، خواب هستند به همین دلیل در کشورهای خارج، دبیرستان از ساعت ۹ صبح شروع میشود.
بیماریهای خواب در این سن: میزان ناکافی خواب، احساس ناآرامی در پا در موقع شروع خواب
سوال:
بچه ها از چه سنی خواب میبینند؟
خواب REM همزمان با رویا دیدن است. از زمانی که بچه زبان باز میکند(مثلا حدود در سن دو سالگی) توانستهاند
ثبت کنند که بچه خواب میبیند.
چون این کار، مستلزم پرکردن پرسشنامه است لذا بچه ها از حدود سن ۱/۵ تا ۲ سالگی میتوانند خواب ببینند.
ساعت خواب را برای بچهها، ۹ شب توصیه کردهاند. ولی مهمتر از آن، مدت زمان خواب است.
زیاد خواب دیدن در بچهها، به مسائل روزانه بستگی داشته و ارتباط با افسردگی دارد.
هرچه اضطراب، کمتر و خُلقِ بهتر و روزِ بهتری داشته باشیم، دیدن رویا در خواب کمتر میشود.
اختلالات خواب:
اختلالات خواب در کودکان ۲/۵ تا ۶ ساله شایعتر است.
شایعترین اختلال خواب، دندان قروچه و وحشت خواب است.
بیشترین دلیل اختلالات خواب، ژنتیک میباشد اما ریفلاکس، محرومیت از خواب، تب و وابستگی به سن(که در ابتدای طفولیت شایعتر است به دلیل تغییرات سیکل خواب) نیز میتوانند سبب این مشکلات خواب شوند.
سندروم پای بیقرار(که نوعی اختلال خواب در کودکان است) میتواند همراه کم خونی باشد.
سندروم پای بیقرار در غروب و هنگام خواب وجود دارد و در حین حرکت رخ نمیدهد بلکه در موقع خواب، کودک پایش را حرکت میدهد.
راه رفتن در خواب(خوابگردی):
سن شایع آن ۱۲ تا ۱۳ سالگی است و در دختر و پسر، به یک نسبت دیده می شود.
اگر در سن زیر ده سال شروع شود، خودبهخود برطرف میشود اما ۲۵% موارد تا سن بلوغ ادامه دارد.
نوجوانانی که دچار راه رفتن در خواب میشوند، میتوانند سایر بیماریهایی مانند اضطراب، فوبیا(ترس)، سوء مصرف مواد را هم داشته باشند.
این بچهها، آگاهی به محیط و درک از موقعیتشان ندارند و اکثر آنها آرام هستند اما عدهای نیز رفتار خشونتآمیز دارند(در حین راهرفتن در خواب).
بیمار بعد از بیدار شدن، اصلاً چیزی را به یاد نمیآورد و مشکل اصلی در راه رفتن در خواب، آسیب به خود است که باید موارد خطر را از اطراف آنها دور کنیم(مانند سیم برق، اشیاء نوک تیز، در طبقه بالای تخت نخوابند و…)
(Sleep Terror)وحشت خواب یا وحشت شبانه:
سن شایع این بیماری، ۴ تا ۸ سال است. این کودکان در شب، از خواب میپرند و داد میکشند و میترسند.
تعریق و افزایش ضربان قلب هم در آنها دیده میشود و نمیتوان آنها را آرام کرد.
اگر بچه از خواب بیدار شود، گیج و منگ است و هشیاری کامل ندارد.
بعضی از آنها یک چیزی در ذهنشان است مثل اینکه یک هیولا یا عنکبوت، میخواسته به آنها آسیب بزند و بچه میترسد.
این حالت بین چند دقیقه تا ۲۰ دقیقه طول میکشد و تا سن بزرگسالی، برطرف میشود.
برای درک بهتر این مورد، کارتون “کارخانه هیولاها ” را ببینید.
Sleep Related Eating Disorder(بیماری خوردن، وابسته به خواب):
این بچهها، دو تا سه ساعت بعد از خوابیدن، بیدار شده و گرسنه هستند و کربوهیدرات خورده و می خوابند اما صبح چیزی یادشان نمیآید.
تشخیص آن از تشنجهای شبانه مهم است که حتما باید به پزشک، مراجعه شود.
منبع:
Text Book of Pediatrics, Nelson